DİYABET NEDİR?

Diyabet, vücutta pankreas adlı salgı bezinin yeterli miktarda insülin hormonu üretmemesi ya da ürettiği insulin hormonunun etkili bir şekilde kullanılamaması durumun da gelişen ve ömür boyu süren bir hastalıktır. Sonuç olarak kişi, yediği besinlerden kana geçen şekeri yani glukozu kullanamaz ve kan şekeri yükselir (hiperglisemi). Diyabeti olmayan bir birey kan şekeri düzeyi açlık halinde 120 mg/dl, tokluk halinde (yemeğe başladıktan iki saat sonra) 140 mg/dl’nin üstüne çıkmaz. Açlıkta veya toklukta ölçülen kan şekeri düzeyinin bu değerlerin üstünde olması diyabetin varlığını gösterir. Bir kişinin diyabetli olup olmadığı Açlık Kan Şekeri (AKŞ) ölçümü veya Oral Glikoz Tolerans Testi (OGTT) yapılarak saptanır. AKŞ ölçümü 100-125 mg/dl olması gizli şeker (pre-diyabet) sinyalidir. AKŞ ölçüm sonucunun 126 mg/dl veya daha fazla olması diyabetin varlığını gösterir. OGTT’de glikozdan zengin sıvı aldıktan 2 saat sonraki kan şekeri değeri önemlidir. İkinci saat kan şekeri ölçümü 140-199 mg/dl ise gizli şeker, 200 mg/dl veya daha yüksek ise diyabet tanısı konulur.

HİPOGLİSEMİDE (KAN ŞEKERİNİN DÜŞMESİ) NE YAPILMASI GEREKİR?

Kan şekeri düzeyinin 50 mg/dl veya altına düşmesi hipoglisemi olarak tanımlanır. Hipogliseminin oluşumuna zemin hazırlayacak nedenler ortadan kaldırıldığında hipoglisemi riski de uzaklaştırılmış olur, Aksi takdirde insülin veya oral antidiyabetik ilaç kullanan herkeste hipoglisemi görülebilir.

Hipoglisemi Nedenlerine Baktığımızda;

• Gereğinden fazla insülin veya oral antidiyabetik kullanmak,
• Yemekleri ve ara öğünleri düzensiz saatlerde yemek
• Öğünlerde gereksinimden az karbonhidrat almak
• İlaçları yanlış zamanda kullanmak,
• Her zamankinden fazla egzersiz yapmak,
• Alkol kullanmak,
• Aşırı sigara tüketimi
• Kadınlarda mens dönemin başlaması,
• Kortizol ve steroid kullanımı,
• İnsülin enjeksiyonlarının yerini değiştirmek,
• Sindirim güçlüğü, mide boşalmasının gecikmesi.

HİPOGLİSEMİ TEDAVİSİNDE 15/15 KURALI NEDİR?

• Hipoglisemiye girdiğinizi anlamak için; kan şekeri ölçme aletiniz varsa, kan şekerinizi ölçerek ölçüm sonucuna göre; eğer kan şekerinizi hemen ölçme imkanınız yoksa, hipoglisemi bulgularına göre hipoglisemi tedavisinin yapılması gerekir. Eğer kan glikoz düzeyi 70 mg/dl’nin altında ise 15 g karbonhidrat (basit şeker) alınır, hareket etmeden ve başka bir besin yemeden 15 dakika beklenir ve 15. dakikada tekrar kan şekeri ölçülür.
• Hipoglisemiyi tedavi ettikten 15 dakika sonra kan şekeri 80 mg/dl’nin altında ise tekrar 15 g karbonhidrat (nişastalı besin) tüketilir.
• Hipoglisemiyi tedavi ettikten 15 dakika sonra kan şekeri 80 mg/dl’nin üstünde ise bir sonraki öğün zamanı düşünülmelidir. Eğer bir sonraki öğüne 1 saat veya daha fazla bir süre var ise tekrar 15 g karbonhidrat (nişastalı besin) tüketilir.

DİYABETİ OLAN HASTALARDA BESLENME TEDAVİSİ

Diyabet tedavisinde kan şekeri kontrolünü sağlamak için sağlıklı beslenme alışkanlıklarının kazanılması önemlidir. Diyabeti olmayan bireylerde olduğu gibi diyabetli bireylerinde yeterli ve dengeli beslenmeyi öğrenmesi ve öğrendiklerini günlük yaşamda uygulaması sağlıklı bir yaşamın temelini oluşturur. Diyabet tedavisinin amacı kan şekeri düzeyinizi normal sınırlar içerisinde tutarak, kısa veya uzun dönemde oluşabilecek sağlık sorunlarını önlemek veya geciktirmektir. Diyabeti olsun veya olmasın tüm insanların sağlıklı bir yaşam için yemeleri gereken yiyecekler aynıdır. Diyabetli olmanız diğer insanlardan farklı bir yiyeceği yemeniz veya yememeniz anlamına gelmez. Burada önemli olan vücudun ihtiyacı olan besinlerin çeşitli yiyeceklerden karşılanmasıdır. Beslenme alışkanlıklarınızda yapmanız gereken değişikliklere sizin için en önemli olanlardan başlayabilirsiniz:

• Öncelikle kan şekerinizin hızlı bir şekilde yükselmesine neden olan şeker ve şeker içeren yiyecekler ile kilo almanıza neden olacak yağ ve yağlı yiyecekleri azaltın.
• Bir veya iki öğün yemek yerine günde en azından üç öğün yemeye çalışın. Öğünler arasında ve gece yatmadan önce küçük bir ara öğün almanız da gerekebilir.
• Alkolün içeceklerden uzak durun.
• Diyetisyeninizle görüşmeye gitmeden önceki üç veya beş gün süre boyunca içtiğiniz ve yediğiniz her şeyi not alın. Bu kayıtlar, diyetisyeninizin sizin beslenme alışkanlıklarınızı ve günlük yaşam tarzınızı öğrenmesine fırsat verir ve böylece alışkanlıklarınıza uygun bireysel bir plan oluşturmasına yardımcı olur.

ÖĞÜN SIKLIĞI NASIL OLMALIDIR?

Diyabeti olan bireylerde kan şekerini regüle edebilmek için 3 ana (sabah, öğle, akşam) ve 3 ara (kuşluk, ikindi, gece) öğün planının benimsenmesi gerekmektedir. Besinler tercih edilirken tek besin grubu değil, çeşitli besin gruplarına yer verilmesi gerekmektedir. Az az sık sık beslenme yöntemi tercih edilmelidir. En çok yapılan yanlışlardan bir tanesi açlık hissi oluşmadığı için ara öğünlerin yapılmaması veya ara öğünde yenilen yiyecek miktarının ve çeşidinin azaltılmasıdır. Bu durum kan şekerinin düşmesine neden olabilir ve hipoglisemi atağı görülme olasılığını yükseltir. Ara öğünler için yapılacak seçim insülin veya oral antidiyabetik ilaç kullanan kişiler için farklıdır. Ancak her iki tedavide 10-15 gram karbonhidrat içeren bir yiyecek yemenizi öneririz. Yiyecek seçiminde değişim listelerinden veya diyabet beslenme piramidinden faydalanabilirsiniz. Ara öğünler için yapacağınız en iyi seçim ekmek veya ekmek yerine yenilebilecek yiyecekler grubudur. Örneğin 1.5 BB galeta veya 4-5 adet bisküvi, bir bardak dolusu yağsız patlamış mısır vb. Bu grup yiyeceklerin yanına düşük yağlı süt, yoğurt, ayran veya peynir gibi protein içeren bir yiyecek ilave ederek ara öğünü kuvvetlendirebilirsiniz. Taze meyve ve sebzede iyi bir seçim olabilir. Diyabetliler genellikle ara öğün saatinde evde olmadıklar için bir şey yiyemediklerinden yakınırlar. Ara öğünler için hazırlıklı olmayı unutmayın. Yanınızda, çantanızda, arabanızda, işyerinde masanızın çekmecesinde-daima yiyebileceğiniz uygun yiyecekler bulundurmaya özen gösterin.

DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN BESİNLER

• Şeker ve şekerli tatlılar (bal, reçel, pekmez, marmelat, şurup),
• Şekerli bisküviler, pasta, kurabiye, kek, çikolata,
• Alkollü içecekler, meşrubatlar (kola, gazoz, hazır meyve suları vb.),
• Yağda kızartmalar, kavurmalar (et, sebze, hamur işi) yağlı sos eklenmiş yiyecekler,
• Sakatatlar (Karaciğer, beyin, böbrek, dil, dalak, yürek vb.),
• Bütün yağlı yiyecekler (Yağlı etler, kaymak, krema, tahin, yağlı soslar),
• İçeriği bilinmeyen hazır gıdalar,
• Kuyruk yağı, iç yağı, tereyağı, margarin.

ÖNERİLER

• Genellikle tam buğday unundan yapılmış ekmek ve türevlerini tüketmeye özen gösterin.
• Günde 2-2,5 litre su tüketmeniz gerekmektedir.
• Ana öğünleri ve ara öğünleri atlamamaya dikkat ediniz.
• Beslenmenizde lifli gıdalara (tam tahıllı besinler, sebzeler, meyveler vb.) yer veriniz.