Palyatif Bakım Nedir?
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) palyatif bakımın tanımını şu şekilde yapmaktadır; “Palyatif bakım hayatı tehdit eden hastalıklardan kaynaklanan problemlerle karşılaşan hasta ve yakınlarının başta ağrı olmak üzere fiziksel, psikososyal ve ruhi problemlerini erken tanımlama ve doğru değerlendirmelerle tedavi ederek ızdıraplarını önleme ve giderme yoluyla hayat kalitesini artırma yaklaşımıdır.”
Hayatı tehdit eden hastalıklarla karşılaşan hastaların yaşam süresi boyunca yakınları ile birlikte yaşam kalitesinin artırılmasına yönelik yaklaşımlar gittikçe önemli bir yere sahip olmaktadır. Bu yaklaşımları bütünsel olarak kapsayan palyatif bakım hizmetleri ülkemizde görece yeni olmakla beraber giderek artmaktadır.
Palyatif bakım, mevcut hastalıkları nedeni ile tam olarak iyileşemeyen veya yaşam sonunda desteğe ihtiyacı olan hastalara yardım etmeyi amaçlayan bir tıp alanıdır. Aynı zamanda ‘destekleyici bakım’ olarak da bilinir. Hastanın acı çekmesinin giderilmesi ve yaşam kalitesinin artırılmasına odaklı bir bakım şeklidir.
Eskiden ‘Hastanız için yapabileceğimiz bir şey yok, alın evinize götürün’ denilen hastaların ağrı ve diğer sıkıntılarının azaltılması üzerinde durulur. Hastalığı iyileştirme amaçlı tedavilerin amacına ulaşamadığı durumlarda palyatif bakım devreye girer ve hastanın şikayetlerine yönelerek yaşam kalitesini artırmayı hedefler.
Amaç hastaların yaşamına yıllar değil yıllarına yaşam katmaktır. Her hastanın yaşamının son günlerini belli bir kalite ve huzur içerisinde geçirmeye hakkı vardır. Bu nedenle palyatif bakım günümüzde insan hakları değerleri arasında sayılmaktadır. Hasta ve yakınları ile iletişim, ölümün doğal bir süreç olarak kabulü, hastanın kararlarına ve seçimlerine saygı duyma, yas sürecinde aileye destek sağlama palyatif bakımın ilkeleri arasındadır.
PALYATİF BAKIMA KİMLER İHTİYAÇ DUYAR?
Palyatif bakım gerektiren başlıca hastalar;
- Kanser hastaları (1.2.3.4. Evre)
- İleri evre Kalp yetmezliği olan hastalar
- İleri evre solunum yetmezliği olan hastalar
- Beslenme yetersizliği olan PEG’li , NG’li , Paranteral beslenme ihtiyacı olan hastalar
- Felç (inme) geçirmiş hastalar
- Diyabet hastaları
- Palyatif bakıma ihtiyaç duyan hastalar
- Evinde ya da hastanede mekanik Ventilatör kullanan, akut problemi olmayan KOAH hastaları
- Nörolojik hastalıklar (Alzheimer, demans, post-resusitasyon ve serebrovasküler olaya bağlı kronik bakım hastaları)
- ALS, MS, Parkinson ve diğer nöromuskuler hastalığı olan bakım hastaları
- Protein enerji alımı çeşitli nedenlerle malnütrisyonda olan hastalar
- Trakeostomili mekanik ventilatöre bağımlı olan hastalar
- Basınç (yatak) yarası olan hastalar (1.2.3.4. Evre)
- Düzenli Aspirasyon gereksinimi olan hastalar
- Çeşitli nedenlerle yatalak veya hareket kısıtlılığı olan, evde bakımında zorluk yaşanan hastalar
- Ameliyat sonrası postop bakım ihtiyacı olan hastalar
PALYATİF BAKIM HANGİ TEDAVİ VE DESTEKLERİ KAPSAR?
Kronik hastalıkları sebebiyle tam olarak iyileşemeyen ya da yaşam sonunda desteğe ihtiyacı olan hastalara yardım etmeyi amaçlayan bir tıp alanı olan palyatif bakım şu tedavi ve destekleri kapsamaktadır:
- Mide bulantısı, ishal, kilo kaybı, uykusuzluk, depresyon gibi semptomların kontrol altına alınması
- Ağrı ve sıkıntı veren diğer semptomları rahatlatmak
- Hastada oluşan istenmeyen yan etkilerin giderilmesi
- Hastaların yaşam sürecinde mümkün olduğunca aktif yaşamasını desteklemek
- Hastanın yaşam kalitesini artırmak
- Beslenme desteğinin sağlanması
- Solunumun rahatlatılması
- Hastanın ve ailesinin psiko-sosyal ve manevi gereksinimlerinin karşılanması
- Hasta ve ailesinin eğitilmesi
- Hastanın son dönem bakımı
- Tıbbi ve medikal İhtiyaçların 7/24 esaslı karşılanması
PALYATİF BAKIM EKİBİNİ KİM OLUŞTURUR?
Sosyal, duygusal ve pratik destek sağlamayı amaçlayan palyatif bakım ekibi, farklı alanlarda çok sayıda profesyonelden oluşmaktadır.
Palyatif bakım uzmanı, doktor, hemşire, bakım personeli, fizyoterapist, yara bakım hemşiresi, nütrisyon hemşiresi, sosyal hizmet, diyetisyen (beslenme) uzmanları palyatif bakım ekibinde yer alır. Palyatif bakım ekibi kişinin hastalığının derecesine, bakım ihtiyacına göre belirlenmektedir.
PALYATİF BAKIMDA NE YAPILIR?
Palyatif bakım planı, sağlık ekibi tarafından hastanın yaşam tarzına ve ihtiyaçlarına uygun olarak yapılır. Öncelikli adımlar arasında hastanın yaşadığı semptomları ele almak ve bunlara yönelik önleyici tedaviler gerçekleştirmek yer alır. Bu uygulamalar yardımıyla hastanın refahı ve yaşam kalitesi artırılmış olur. Palyatif bakım ile iyileştirebilen veya hafifletilen bazı semptomlar arasında şunlar yer alır:
- Ağrılar
- Mide bulantısı ve kusma
- Depresyon
- Kaygı ve sinirlilik hali
- Solunum güçlükleri
- Anoreksi
- Uyku problemleri
- Yorgunluk
- İshal ve kabızlık gibi sindirim sorunları
Tedavi sürecinde, ciddi bir hastalıkla karşı karşıya kalındığında veya yaşamın sonlarına doğru yaklaşılan dönemlerde hem hasta hem de aile tarafından verilmesi gereken kararlarda palyatif bakım ekibi bir destek oluşturur. Yaşam kalitesinin yükseltilmesi ve hastanın refah düzeyinin artırılması açısından nefes teknikleri, hobiler, rehabilitasyon uygulamaları ve psikolojik terapiler gibi bakım teknikleri de palyatif bakım ekibinin yönlendirmeleri içerisinde yer alır. Bakım sürecinde hastanın hedefleri ve gerçekleştirmek istediği dilekleri hakkında değerlendirmeler yapılarak bunlara ulaşma konusunda gerekli destek sağlanır. Palyatif bakım ekibinde yer alan doktor, hemşire ve diğer sağlık personelleri tarafından yapılan değerlendirmeler sonucunda gerekli görülmesi durumunda farklı tıbbi birimlere konsültasyonlar yapılabilir. Ayrıca sağlık ekibi, hastanın halihazırda almış olduğu tıbbi tedaviler ve takip süreçlerine ilişkin uygulayıcılar ile de sürekli olarak iletişim halindedir ve bu birimlerle koordineli olarak çalışır.
